Eksik Borç Kavramı ve Hukuki Boyutları

Eksik borç, borçlu tarafından ifa edilmesi hukuken zorunlu olmayan, ancak ifa edilirse hukuki sonuçlar doğuran borç türüdür. Eksik borçlar, borçlunun vicdanına veya toplumsal değerlere bırakılmış olup, alacaklının borcun ifasını dava yoluyla talep edemediği borçlardır. Bu borçlar, genellikle kumar ve bahis borçları gibi ahlaki nedenlerle ifası talep edilemeyen borçlardan veya zamanaşımı gibi yasal sınırlamalardan kaynaklanır. Bu makalede, eksik borç kavramı detaylı bir şekilde ele alınacak; doğuştan, geçici ve sonradan eksik borç türleri incelenecek ve bu borçların hem ulusal hem de uluslararası hukukta nasıl düzenlendiği tartışılacaktır.

Eksik Borçların Hukuki Niteliği

Eksik borçlar, borçlunun ifasını zorunlu kılmayan, ancak ifa edilirse hukuken geçerli sayılan borçlardır. Bu borçlar, ahlaki veya sosyal yükümlülükler kapsamında değerlendirilir ve ifa edildikten sonra borçlu tarafından geri talep edilemez. Türk Borçlar Kanunu’nda doğrudan bir eksik borç düzenlemesi bulunmamakla birlikte, bazı borçlar dolaylı olarak eksik borç kategorisine girer.

Eksik borçların temel özellikleri şunlardır:

• Alacaklı, borcun ifasını dava yoluyla talep edemez.

• Borçlu borcu gönüllü olarak ifa ederse, ifa geçerli olur.

• İfa edilen borç, ifadan sonra geri alınamaz.

Eksik Borç Türleri

Eksik borçlar, doğuştan eksik borçlar, geçici eksik borçlar ve sonradan eksik borçlar olmak üzere üç ana kategoride incelenir. Her bir borç türü farklı özelliklere sahip olup, borcun ifa edilebilirliği açısından farklı hukuki sonuçlar doğurur.

1. Doğuştan Eksik Borçlar

Doğuştan eksik borçlar, borcun doğduğu anda alacaklının ifa talep etme hakkının olmadığı borçlardır. Bu borçlar baştan itibaren eksik borç olarak kabul edilir. Doğuştan eksik borçlara örnekler şunlardır:

a) Kumar ve Bahisten Doğan Borçlar

Kumar ve bahis borçları, doğrudan hukuki bir talep konusu olamayan borçlardır. Türk Borçlar Kanunu'nun 605. maddesi uyarınca, kumar ve bahis yoluyla doğan borçlar dava yoluyla talep edilemez. Ancak borçlu gönüllü olarak bu borcu ifa ederse, ifa hukuken geçerli sayılır ve geri alınamaz.

b) Evlenme Simsarlığından Doğan Ücret Borçları

Evlenme simsarlığından doğan ücret borçları, geçmişte daha sık karşılaşılan bir durum olmakla birlikte, günümüzde de hukuken talep edilemeyen borçlar arasında yer alır. Bu tür borçlar ahlaki gerekçelerle ifa edilse dahi geri alınamaz.

c) Ahlaki Ödevlerden Doğan Borçlar

Ahlaki ödevlerden doğan borçlar, toplumun değer yargıları doğrultusunda kişilerin birbirlerine karşı yerine getirmesi gereken borçları ifade eder. Bu tür borçlar hukuken zorlayıcı değildir, ancak ifa edilirse hukuki sonuçlar doğurur.

d) Malikin İyiniyetli Zilyet Karşısındaki Borcu

Malikin iyiniyetli zilyede karşı borcu da doğuştan eksik borç kategorisinde değerlendirilir. Bu tür borçlar, malikin mülkü iyiniyetle kullanan kişilere karşı yerine getirmek zorunda olmadığı, ancak ifa edilirse geçerli olan borçlardır.

e) Sözleşmeden Doğan Eksik Borçlar

Bazı sözleşmelerde tarafların arasındaki anlaşmalar sonucu eksik borçlar doğabilir. Bu durumda, borçlunun ifası zorunlu olmayan, ancak ifa edilirse hukuki sonuç doğuran borçlar ortaya çıkar. Sözleşmeden doğan eksik borçlar, genellikle taraflar arasında ifa talebinin mümkün olmadığı durumlarda geçerlidir.

2. Geçici Eksik Borçlar

Geçici eksik borçlar, belirli bir süre boyunca ifası talep edilemeyen, ancak bazı şartlar yerine getirildiğinde tam borç niteliği kazanabilen borçlardır. Bu borçlar, belirli bir hukuki veya fiili engelin ortadan kalkmasıyla tam borç haline gelir. Geçici eksik borçlar genellikle şu durumlardan doğar:

a) Koşulun Gerçekleşmemesi

Koşulun gerçekleşmesine bağlı olarak doğan borçlar, koşul gerçekleşene kadar geçici eksik borç olarak kabul edilir. Koşul gerçekleştiğinde borç, tam borç niteliği kazanır ve alacaklı tarafından ifası talep edilebilir.

b) Yasal Engeller

Bazı hukuki düzenlemeler veya geçici yasal kısıtlamalar nedeniyle borcun ifası geçici olarak durdurulmuş olabilir. Bu durumda borç, yasal engellerin ortadan kalkmasıyla ifa edilebilir hale gelir ve alacaklı tarafından talep edilebilir.

3. Sonradan Eksik Borçlar

Sonradan eksik borçlar, başlangıçta tam borç niteliği taşıyan, ancak belirli bir hukuki gelişmeyle eksik borç haline gelen borçlardır. Sonradan eksik borçların en tipik örneği zamanaşımına uğramış borçlardır.

a) Zamanaşımına Uğramış Borçlar

Bir borç zamanaşımı süresi dolduğunda, alacaklının ifa talep etme hakkı ortadan kalkar ve borç eksik borç niteliğine bürünür. Ancak borçlu borcu ifa ederse, bu ifa hukuken geçerli sayılır ve borçlu tarafından geri alınamaz. Zamanaşımına uğramış borçlar, özellikle ticari ilişkilerde sıkça karşılaşılan bir durumdur.

b) Alacaklının İhmalinden Doğan Borçlar

Alacaklının gerekli hukuki işlemleri yapmaması veya ihmali nedeniyle borç sonradan eksik borç haline gelebilir. Bu durumda, alacaklının borcu dava yoluyla talep etme hakkı ortadan kalkar, ancak borçlu gönüllü olarak ifa ederse borç geçerli olur.

Uluslararası Hukukta Eksik Borç Kavramı

Uluslararası hukukta eksik borçlar, birçok farklı hukuk sisteminde benzer şekilde düzenlenmiştir. Almanya, İngiltere ve ABD gibi ülkelerde eksik borçlar farklı adlarla anılsa da, genel prensipler itibarıyla birbirine benzer. Özellikle kumar borçları ve zamanaşımı gibi konular, uluslararası hukukta sıkça karşılaşılan eksik borçlardandır.

Alman Hukuku’nda, eksik borçlar "natural borç" olarak adlandırılır ve ifası dava yoluyla talep edilemeyen, ancak ifa edilirse geçerli olan borçlar olarak kabul edilir. İngiliz Hukuku ve ABD Hukuku'nda da benzer şekilde, belirli yasal düzenlemeler uyarınca bazı borçlar eksik borç statüsünde kabul edilir ve borçlu bu borçları ifa ederse ifa geçerli olur.

Eksik Borçların Uygulama Alanları ve Hukuki Sonuçları

Eksik borçlar, borç ilişkilerinde farklı alanlarda ortaya çıkabilir. Özellikle ticaret hukuku, aile hukuku ve sosyal ilişkilerde eksik borçlar yaygındır. Borçlunun bu tür borçları ifa etmesi zorunlu değildir, ancak ifa edilirse ifa hukuken geçerli sayılır.

Bu borçların en önemli hukuki sonucu, ifa edildikten sonra borçlu tarafından geri talep edilememesidir. Özellikle zamanaşımı süresi dolan borçlar ve ahlaki borçlar bu kapsamda değerlendirilir.

Sonuç

Eksik borç kavramı, hukukun hem ahlaki hem de yasal boyutlarını bir araya getiren önemli bir konudur. Doğuştan, geçici ve sonradan eksik borçlar, borç ilişkilerinde alacaklı ve borçlu arasındaki dengeyi sağlayan hukuki düzenlemelerdir. Uluslararası hukukta da benzer prensiplerle kabul edilen eksik borçlar, toplumsal değerler doğrultusunda şekillenmiştir ve borçlunun gönüllü ifa iradesine bağlı olarak hukuki sonuçlar doğurur.