Cadde Üzerindeki İşletmelerin Kaldırıma Masa ve Sandalye Koymasının Hukuka Aykırılığı

Cadde üzerindeki işletmelerin kaldırım alanlarını masa ve sandalye koyarak kullanması, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de sıkça rastlanan bir durumdur. Bu uygulama, özellikle yayaların geçişini engellemesi, kamu alanını işgal etmesi ve engelli bireyler başta olmak üzere çeşitli yaya haklarını ihlal etmesi bakımından hukuki tartışmalara yol açmaktadır. Bu makalede, cadde üzerindeki işletmelerin kaldırımları kullanma haklarının sınırları, yasal düzenlemeler, belediyelerin yetkileri ve uygulamaya yönelik çözüm önerileri detaylı bir şekilde incelenecektir.

1. Kaldırımların Kamu Malı Olarak Hukuki Statüsü

Kaldırımlar, kamuya açık alanlar olarak yasalar çerçevesinde halkın ortak kullanımı için düzenlenmiş alanlardır. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'na göre kamu malı olan kaldırımlar, özel mülkiyete konu edilemez ve özel kişilerce sınırlanamaz. Kaldırımların bu kamusal niteliği, kamu düzenini sağlama amacını taşır ve tüm vatandaşların kullanımına açık olmalıdır. İşletmelerin kaldırımları kendi ticari amaçları için kullanmaları bu kamusal amacı sarsabilmektedir.

1.1 Kamu Malı Niteliği ve Özel Kullanım İzni

Kamu mallarının kullanımı belediyelerin yetki alanındadır. Belediyeler, belirli kurallar çerçevesinde işletmelere bu alanları kullanma izni verebilir. Ancak, izin verilmeden kamu alanının işgali hukuka aykırıdır. Kaldırım işgalleri ise özel mülkiyet hakkının ihlaline sebep olmazken, kamuya ait olan alanın özel amaçlarla kullanılmasına neden olur ve kamu düzenini bozabilir.

2. İşletmelerin Kamu Alanlarını Kullanma Yetkisi ve Sınırları

Türkiye’de ve birçok ülkede işletmeler, kamu alanlarını kullanmak için belediyelerden özel izin almak zorundadır. Belediyeler, kaldırım gibi alanların kullanımına izin verebilir; ancak bu izin belirli şartlara bağlıdır. Örneğin, kaldırımların en azından bir kısmı yayaların geçişine uygun olarak bırakılmalı, belirli güvenlik mesafeleri korunmalı ve engelli bireylerin geçişine engel olmamalıdır.

2.1 Yasal Düzenlemeler

Belediyelerin verdiği izinler, ilgili belediye meclislerinin çıkardığı yönetmeliklere dayanır. Özellikle büyükşehir belediyeleri, bu konuda kapsamlı yönetmelikler çıkarmışlardır. Ancak, bazı işletmeler izinsiz bir şekilde kaldırımları işgal etmekte, böylece hukuki sorunlar ortaya çıkmaktadır.

3. Belediyelerin İlgili Yetkileri ve Düzenlemeleri

Belediyeler, kamu düzenini koruma, yaya ve trafik akışını düzenleme yetkisi doğrultusunda, kaldırım işgallerine müdahale etme hakkına sahiptir. Türkiye’de 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, belediyelere bu tür düzenlemeler yapma yetkisi vermektedir. Belediyeler, bu yetkilerini kamu yararını gözeterek ve engellilere uygun alanlar bırakılmasını sağlayarak kullanmalıdır.

3.1 İzinsiz Kullanımların Yaptırımları

Belediyeler, izinsiz olarak kaldırımları işgal eden işletmelere para cezası kesme veya işgali sona erdirme yetkisine sahiptir. İlgili mevzuat gereği işletmelerin izinsiz kaldırımları kullanması halinde cezai işlem uygulanabilir ve işletmeler uyarılarak kaldırımı derhal boşaltmaları istenebilir.

4. İşletmelere Verilen İzinler ve Lisans Koşulları

Kaldırımı masa ve sandalye koyarak kullanmak isteyen işletmeler, bulundukları bölgenin belediyesine başvurarak izin alabilirler. Ancak bu izin, işletmelere kaldırımın tümünü işgal etme hakkı vermez. Belediyeler, yayaların geçişini sağlayacak ölçülerde bir kullanım izni verir ve bu izin süreklilik arz etmez. Özellikle yayaların yoğun olduğu bölgelerde belediyeler bu izni vermekten kaçınabilir veya daha kısıtlayıcı önlemler alabilir.

4.1 İzinsiz İşgale İlişkin Hukuki Sorunlar

İzinsiz işgaller, haksız fiil teşkil edebilir. İşletmelerin kaldırımları izinsiz kullanarak yayaların güvenliğini tehlikeye sokmaları durumunda tazminat davaları açılabilir. Bu tür davalar, çoğu zaman belediyelere yapılan şikayetler doğrultusunda başlatılan idari işlemlerle desteklenir.

5. İzin Alınmadan Masa ve Sandalye Konulmasının Hukuki Sonuçları

İşletmelerin kaldırıma izinsiz olarak masa ve sandalye koyması halinde çeşitli hukuki yaptırımlarla karşılaşması olasıdır. Belediyeler, işgali ortadan kaldırmak için işletmeye belirli bir süre verebilir veya bu sürenin dolması halinde zorla kaldırabilir. Ayrıca, izinsiz işgale devam edilmesi durumunda para cezaları uygulanabilir.

5.1 Para Cezaları ve Yaptırımlar

Belediyeler, izinsiz işgallerde belirli bir ceza tarifesi uygulamaktadır. Bu cezalar, tekrarlanan ihlallerde artış gösterir. Ayrıca, işletmenin ruhsatının iptali veya geçici olarak kapatılması gibi yaptırımlar da söz konusudur.

6. Yaya Hakları ve Engellilere Sağlanan Erişim Hakları

Yayaların kaldırımları güvenli bir şekilde kullanma hakkı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve ilgili mevzuat ile güvence altına alınmıştır. Engelli bireyler için erişim hakları, Türkiye’nin de taraf olduğu Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi gibi uluslararası sözleşmelerle desteklenmektedir. Bu hakların ihlali, özellikle engelli bireylerin toplumsal hayata katılımını sınırlamakta ve ayrımcılığa neden olmaktadır.

6.1 Engellilere Erişim Kolaylığı ve Hukuki Gereklilikler

Engelli bireylerin kaldırım üzerinde engelsiz bir şekilde hareket edebilmesi için belediyelerin bu alanları özel olarak düzenlemesi gerekmektedir. İşletmelerin kaldırımları işgal etmesi, engelli bireylerin bu haklarını kullanmasını zorlaştırmakta ve engelli bireyler bakımından ayrımcılık doğurabilmektedir.

7. Uluslararası Uygulamalar ve Kaldırımların Kullanımı Konusundaki Yaklaşımlar

Uluslararası alanda kaldırımların kullanımı konusunda farklı düzenlemeler bulunmaktadır. Birçok ülkede belediyeler, işletmelere kaldırım kullanım izni verse de bu izinler, halkın geçişini engellemeyecek şekilde sınırlandırılmaktadır. Örneğin Avrupa’nın birçok şehrinde kaldırım işgalleri belirli sınırlarla çerçevelenmiştir ve izinler periyodik olarak denetlenmektedir.

7.1 Yaya Dostu Şehirler ve Yasal Düzenlemeler

Yaya dostu şehirlerde, kaldırımların ve yaya yollarının tamamen halka ayrılması yönünde çeşitli yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Özellikle engelli bireyler için erişilebilir şehirler yaratmak adına, işletmelere kamu alanlarını kullanma konusunda daha sıkı kısıtlamalar getirilmektedir.

8. Sonuç ve Öneriler

Cadde üzerindeki işletmelerin kaldırımları masa ve sandalye koyarak işgal etmesi, yaya hakları ve kamu düzeni açısından ciddi hukuki sorunlara yol açmaktadır. Bu bağlamda, belediyelerin denetimlerini artırması, işletmelerin kaldırımları izinsiz kullanmasının önlenmesi ve yaya haklarına saygı gösterilmesi gereklidir. İşletmeler ise faaliyetlerinde yasalara uygun hareket ederek, toplumsal düzenin korunmasına katkıda bulunmalıdır. Aksi durumda, idari yaptırımlar ve para cezalarıyla karşılaşmaları kaçınılmazdır.